Debat werken in de zorg

De zorg staat op springen. We staan voor een immense opgave. Eind 2022 moeten er 190.000 extra medewerkers geworven zijn nu al staat op zo veel plekken het water tot aan de lippen.

De zorg is mensenwerk. 1,2 miljoen paar handen verzetten dagelijks bergen werk. Professioneel, integer en met liefde. Maar een tekort dat zo groot wordt slaat gaten.

Elke dag lezen we alarmerende berichten over de tekorten die er nu al zijn en deze tekorten komen niet als donderslag bij heldere hemel. Ze waren jaren geleden al voorspeld. En ondanks dat nam het vorige kabinet heftige maatregelen waardoor zelfs 77.000 mensen extra werden ontslagen.

Maar niet getreurd! Dit kabinet heeft de oplossing: Hippe Schoenen komt dit gigantische probleem oplossen. Of beter gezegd: Toverschoenen! Volgens minister De Jonge moet met zijn actieplan “Werken in de Zorg” dat we vandaag bespreken het tekort in 2022 geheel weg zijn.

De minister komt met 8 actiepunten die om te beginnen volgens het Centraal Planbureau niet door te rekenen zijn. Maar Toverschoenen heeft wel lef hoor! Had voormalig staatssecretaris Van Rijn maar een paar Toverschoenen gehad! Had hij de oordelen van het Centraal Planbureau maar in de wind geslagen, wat was ons land dan een hoop leed bespaard gebleven.

Het risico van Toverschoenen is echter wel dat je met lege handen komt te staan als je plannen onhaalbaar of veel te rooskleurig voorgesteld blijken te zijn en dat kun je niet maken, als de tekorten niet snel worden ingelopen implodeert de zorg.

Want waar leiden die tekorten toe? Dat iemand die bijna blind is en nog thuis woont nu al tijdens de zomerstop geen boodschappen krijgt. Dat familieleden een stervende in de laatste dagen thuis nu al moeten verzorgen.

Dat verdrietige toestanden in verpleeghuizen, zoals geen tijd om even te helpen met eten, een praatje te maken of iemand te douchen, gemeengoed worden. Onlangs nog moesten bewoners van een Helmonds verpleeghuis zelfs wegens een tekort naar een andere locatie overgebracht worden.

Tekorten leiden ertoe dat de veiligheid van medewerkers in de GGZ nu al op het spel staat, dat een kliniek voor psychiatrie in Geldrop moest sluiten, dat Pro Persona de acute opname moet sluiten.

Dat door overbelaste huisartsen nu al de sluiting van huisartsenposten dreigt.

Dat nu al afdelingen en operatiekamers in ziekenhuizen moeten sluiten, dat patiënten nu al rekening moeten houden met operaties die niet doorgaan. Medewerkers van het LUMC zijn zelfs een actie gestart met “vacaturebedden” om te laten zien hoe nijpend het tekort is.

Ook het ambulancepersoneel voert actie en de kinderopvang kampt met tekorten.

Wat dus heel hard nodig is, zijn plannen die werken. Die haalbaar zijn. Die hard zijn. En geen mooie praatjes voor de bühne.

Het is lief dat het Centraal Planbureau nog schrijft dat de 8 actiepunten van de minister getalsmatig dan nog kloppen, voor de rest konden ze er helemaal niets mee. Géén van de actiepunten viel door te rekenen en de analyse telt dan ook slechts 7 pagina’s, waarvan 3 bijlagen.

Het eerste actiepunt lijkt misschien nog te doen, het verhogen van het aantal zij-instromers en herintreders met 20%, wat maar liefst 30.000 banen moet opleveren, maar met loopbaangesprekken (25.000) ben je er niet en je kunt wel de intentie hebben om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt in beeld te krijgen, maar hoe vaak is dat al geprobeerd? Deze schatting oogt veel te hoog.

Het tweede actiepunt, het verhogen van het gemiddelde opleidingsrendement met 10%, wat 15.000 banen moet opleveren, is ook heel sympathiek, maar als de instroom met een paar procenten stijgt, dan ben je er nog niet. Waarom hoor ik van meiden met een VMBO-diploma dat ze niet toegelaten worden tot MBO-zorgopleidingen? Kan de minister onderzoeken of dit mogelijk gemaakt kan worden? Te meer omdat er zelfs statushouders van straat geplukt worden om in de zorg te gaan werken?

Het derde actiepunt, het uitbreiden van de contractomvang met 1 uur, lijkt goed voor 20.000 banen. Dit voornemen zorgde voor een keihard gelach op een planningsafdeling van een verpleeghuis waar we onlangs op bezoek waren. Ook uit onderzoek blijkt dat 4 op 10 dat al doen en de helft doet dat met tegenzin. Ze doen het omdat ze om de bewoners geven. Hier ook een eeuwig conflict tussen werkgever en werknemer: de piekuren. Terwijl het vergroten van de kwaliteit en tijd voorbewoners in de verpleeghuizen juist in de tussenliggende tijd gevonden moet worden. Het aantal van 20.000 lijkt volstrekt onhaalbaar, volgens de FNV blijft deze teller sowieso steken bij 10.000.

Met actiepunt 4 moet via taakherschikking en Jobcarving personeel gerichter ingezet worden, ook dit moet 20.000 banen opleveren. Veel medewerkers zijn hier niet blij mee. Hoger opgeleiden houden zich dan vaak alleen nog bezig met voorbehouden handelingen. Dat is fysiek te zwaar en ze missen menselijk contact. Grasmaaien met bewoners die van tuinieren houden, zou juist een grandioze afwisseling kunnen zijn. Als het aantal al klopt, moet je dit eigenlijk niet willen.

Actiepunt 5 is misschien wel de mooiste, de vermindering van de administratieve lasten met 1 uur per week, dat moet ook 20.000 banen opleveren, maar met het actieplan “(Ont)regel de Zorg” wordt alleen laaghangend fruit geplukt. Met eenmaal één in plaats van twéé formulieren, ben je er niet. Er wordt geen begin gemaakt met het afschaffen van de grote bulken regels zoals het indicatiecircus. Het aantal van 20.000 is veel te ambitieus.

Wij snappen de wens achter actiepunt 6, het terugdringen ziekteverzuim naar het gemiddelde van de gehele economie, dit moet 6.000 banen opleveren, maar ook hier dringt zich het “Hoe dan?” op. De zorg zal door de fysieke belasting altijd een zwaardere sector dan gemiddeld blijven. Ook dit aantal lijkt veel te hoog.

Actiepunt 7 gaat over het verhogen van de arbeidsproductiviteit met 1 procent per jaar via arbeidsbesparende technologie en staat genoteerd voor maar liefst 25.000 banen. IEDEREEN ziet baat bij de inzet van tablets en dergelijke voor een betere organisatie van de zorg, maar we kennen ook legio voorbeelden van mislukte arbeidsbesparende technologie. Vooral zou in acht genomen moeten worden dat de werkzaamheden in de zorg grotendeels “algemeen dagelijkse levensverrichtingen” betreffen zoals wassen, douchen, aankleden, haren kammen, wondverzorging, het aanbrengen van infusen voor medicijnen of het even lekker neerleggen van de patiënt en dat technologie dit nooit of te nimmer kan overnemen. Het aantal van 25.000 banen wordt nergens onderbouwd en met een intensivering van 5 miljoen euro ben je er echt niet.

Tenslotte actiepunt 8, het terugdringen van de uitstroom uit de sector met 10%, dat moet 17.500 banen opleveren. Dit aantal bereik je niet met ondersteuning in loopbaankeuzes. Ook dit aantal lijkt fors overdreven.

Omdat het Centraal Planbureau er helemaal niks in zag, hebben we als Kamer zelf maar een notitie laten opstellen. Ik kan u verklappen dat onze staf er ook niks van kon maken.

Ook zien we nog nergens een begin van een oplossing voor de ZZP-hype in de zorg. Gediplomeerden beginnen steeds vaker voor zichzelf tegen een tarief van 40 euro per uur. In de hooggespannen arbeidsmarkt kunnen zij dit vragen. Geef ze eens ongelijk. Keerzijde is wel dat deze hype een steeds groter deel van het budget opslokt, waardoor er straks geen geld meer is om de beloofde extra medewerkers hun salaris uit te keren. Hoe gaat de minister dit oplossen?

Maar goed. We moeten wel dóór. Ik zou zeggen, doe mij ook een paar van die Toverschoenen minister! Maat 37! Ik weet er wel raad mee hoor. Ik ben blij dat de minister als één van zijn actielijnen ook het “Anders werken” noemt, zoals ik dat reeds beschreef in mijn boek “Verzilveren” uit 2015.

Miljarden en miljarden in de zorg worden verspild of zitten vast in de overhead. De onbenoemde roze olifant in de zaal is het trieste feit dat een HBO’er in de zorg (FWG 45) bruto 700 euro per maand minder verdient dan een leerkracht in het basisonderwijs. Klop de miljarden uit de zorg en geef dat aan meer personeel én aan meer salaris.

Ik heb het dan bijvoorbeeld over ons overheadplan dat we in 2006 presenteerden, waarmee bijna 28.000 managers met behoud van salaris en vrijwillig weer de overstap kunnen maken naar de werkvloer.

Maar tik ook miljarden uit de zorg voor meer personeel en meer salaris met het “Anders Werken” zoals de pioniers dat reeds hebben bewezen. Pak grote bulken regels, verspilling, fraude, schaalvergroting, inkoopkosten en de BV-constructies aan.

Tenslotte over actiepunt 8. In 2017 verlieten meer dan 80.000 mensen de zorg. Alle plannen zijn zinloos als er jaarlijks zoveel mensen uitstromen. Je bent er niet met het aanbieden van loopbaangesprekken of een gratis workshop. Fijn dat in veel regio’s de redenen van uitstroom worden geanalyseerd, maar wanneer kunnen we een landelijk beeld ontvangen?

Ik dank de Kamer dat ik de afgelopen 8 minuten uiteen mocht zetten waarom het actieplan van de minister veel te rooskleurig is en dat hij dat niet maken kan in een sector die simpelweg bezwijkt als zijn belofte, dat de tekorten in 2022 tot 0 teruggebracht zijn, niet uitkomen.

Natuurlijk zal de groeiende economie hem helpen, maar als u zo’n voorstelling van zaken accepteert, bent u, de Kamer, straks verantwoordelijk voor de ramp die zich voltrekt. Dan is het uw schuld dat thuiswonende slechtzienden in de zomer zonder boodschappen zitten, mensen niet thuis kunnen sterven, operatiekamers worden gesloten, huisartsenposten dicht gaan en ambulances niet meer uitrukken.